Universitairen ondervertegenwoordigd in Limburgse bedrijven

Waarom het ‘Io vivat!’ minder luid klinkt in Limburg

Tussen Limburg en de rest van Vlaanderen gaapt een behoorlijke kloof in de tewerkstelling van hooggeschoolden en universitairen. Voor de innovatie en groei van bedrijven zijn deze bollebozen nochtans vaak cruciaal. De toekomstige gezondheid van de Limburgse economie staat dus op het spel. Nostrorum sanitas?

In de Limburgse ondernemingen heeft gemiddeld ongeveer twee op de tien werknemers een hogeronderwijsdiploma. In Vlaanderen is dit bijna drie op tien. Een aanzienlijk verschil dus, dat nog het sterkst tot uiting komt bij de universitairen. “Zo beschikt slechts 6 procent van de werknemers in de Limburgse bedrijven over een universitair diploma”, zegt Wouter Vanderbiesen van de kenniscel van POM Limburg. “Over heel Vlaanderen is dit gemiddeld ruim 11 procent.”

Wakker worden
De ondervertegenwoordiging van universitairen in de Limburgse bedrijven, en bij uitbreiding van hogeropgeleiden, is op termijn een handicap voor de concurrentiekracht van de provincie. Zeker in de snel evoluerende kenniseconomie van vandaag. De opkomst van beroepen met complexe en gespecialiseerde taken vereist immers meer hoger gekwalificeerde medewerkers met kennis van zaken.

Algemeen directeur van POM Limburg Noël Slangen: “Het lage aandeel universitairen in ons bedrijfsleven doet toch enkele alarmbellen rinkelen. Een slagkrachtige en kennisgedreven economie vraagt voldoende geschoolde arbeidskrachten. De Limburgse bedrijfswereld heeft baat bij meer universitairen en hooggeschoolden. Werknemers met een hoger onderwijsniveau verwerven in hun langere onderwijsloopbaan niet alleen vaak meer en betere technische vaardigheden, maar ook algemene vaardigheden zoals creativiteit, zelfstandigheid, probleemoplossend denken of sociale vaardigheden. Het aantrekken van meer universitairen en hooggeschoolden zal in die zin ook de groei, ontwikkeling en innovatiekracht van onze ondernemingen versnellen.”

Beter scoren
Verschillende onderzoeken tonen aan dat een toename in het gemiddeld aantal jaren scholing van de bevolking leidt tot een significant snellere economische groei over langere periodes. Zo zou één jaar extra universitaire opleiding van de gehele beroepsbevolking 5,5 procent economische groei opleveren over een periode van tien jaar (onderzoek van Bassanini en Scarpetta gebaseerd op data uit de OESO-landen).

Het aantrekken van meer universitairen en hooggeschoolden versnelt dus de productiviteit van Limburgse ondernemingen. Dat weet ook de bekende Hasseltse uitgeverij van kinderboeken Clavis. In hun prachtige locatie op de abdijsite van Herkenrode zijn een veertigtal medewerkers aan de slag. 60 procent daarvan heeft een universitair diploma. “Uiteraard is de liefde voor een correcte taal bij ons doorslaggevend”, zegt uitgever en mede-eigenaar Kristien Werck. “Wij hebben zo’n 24 universitaire VTE’s bij ons werken, waaronder onze zeven redacteurs. Dat zijn veelal mensen met een master in de taalkunde. Of we veel moeite hebben om de juiste mensen te vinden? Onze vacatures zijn gegeerd. Het is nu eenmaal de kinderdroom van menig taalkundige om voor een uitgeverij van kinderboeken aan de slag te gaan. Zo is er bij ons iemand van Oostende, die speciaal naar Hasselt verhuisd is om voor Clavis te kunnen werken. Mooi toch.” Is er dan veel verschil tussen een universitaire werknemer en een niet-universitair? “Kijk, wie voor ons wil komen werken als redacteur, moet eerst een pittige taaltest afleggen, gevolgd door een gesprek met ons”, gaat Werck verder. “Dan merk ik toch dat de universitaire sollicitanten opmerkelijk beter scoren op die taaltest dan pakweg de mensen die van een hogeschool komen. Dus ja, er is een objectief verschil.”

Nood aan specifieke competenties
Een belangrijke reden waarom in Limburg verhoudingsgewijs minder hooggeschoolden worden ingeschakeld, ligt in de verschillende sectorstructuur. De Limburgse economie steunt immers nog steeds sterk op sectoren die eerder lager geschoold personeel tewerkstellen. Denk daarbij aan de bouw, industrie of dienstenchequesector. Wouter Vanderbiesen van POM Limburg: “We analyseerden de sociale balansen van bijna 20.000 Vlaamse bedrijven van meer dan tien personeelsleden uit de private sector, waaronder ruim 2.400 Limburgse bedrijven. In deze Limburgse bedrijven heeft dus 6 procent van de werknemers een universitair diploma. In Vlaams-Brabant, met voorsprong de provincie met het hoogste aandeel universitairen in de werknemerspopulatie, gaat het over bijna 18 procent. Met haar sterke kennisgedreven economie is dit niet zo verrassend.”

Wel opvallend is het feit dat in Limburg het aandeel werknemers met een diploma hogeschool of universiteit in zowat alle sectoren lager ligt dan in Vlaanderen, dus ook in die sectoren waarin Limburg sterk staat. De enige uitzondering hierop is de informatie- en communicatiesector. Bij het Limburgse IT-bedrijf Trendminer heeft 92 procent van de werknemers een diploma van het hoger onderwijs. “Trendminer is in 2008 begonnen als spin-off van de KU Leuven, toen nog onder de naam DSquare”, zegt Valerie Govaert, HR-manager van de Limburgse scale-up die een softwareplatform ontwikkelde voor de analyse van big data in onder andere de chemie-industrie.

“Die wortels in de Leuvense universiteit maken dat het universitair gegeven binnen ons bedrijf van meet af aan ingebed zat. Daarbij zijn er de specifieke competenties die we nodig hebben, die al snel uitmonden binnen de groep van universitair geschoolde mensen. Dat zijn experts op het gebied van softwareontwikkeling, maar bijvoorbeeld ook mensen met een chemisch-technologische achtergrond die de taal van onze klanten spreken, of wiskundigen die onze zoekalgoritmen verbeteren. Vandaag is zo’n 54 procent van ons personeel universitair en 38 procent van onze werknemers heeft een hogeschooldiploma. Ondertussen werken in ons kantoor op Corda Campus in Hasselt zo’n acht verschillende nationaliteiten. We hebben ook werknemers in Nederland, Duitsland, Spanje, Bulgarije, de Verenigde Staten en India. Ondanks deze internationale uitstraling is het niet makkelijk om de juiste mensen te vinden voor ons bedrijf.

Niet mislukt
Van alle Vlaamse provincies zijn in Limburg verhoudingsgewijs het minste universitairen aan de slag. Zelfs West-Vlaanderen, waar behalve enkele campussen van de KU Leuven en de UGent geen universiteit ligt, scoort (veel) beter dan Limburg. Ook bij de werknemers met een hogeschooldiploma bengelt Limburg onderaan. De werknemers met enkel een diploma secundair onderwijs maken in Limburg dan weer meer dan de helft uit van het personeelsbestand. Dat is in de overige provincies duidelijk minder.

“We mogen niet de indruk wekken dat elke jongere een universitair diploma moet halen of dat je op een of andere manier ‘mislukt’ bent als je nooit naar de unief bent gegaan”, reageert Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts op de cijfers. “Je kan bijvoorbeeld ook een uitdagende en veeleisende BSOopleiding volgen, waarna je meteen klaar bent voor de arbeidsmarkt. Dat gezegd zijnde: iedereen die dat graag wil en de juiste kwalificaties heeft, moet na het secundair onderwijs wel de mogelijkheid hebben om hoger onderwijs te volgen. In vergelijking met het buitenland is ons hoger onderwijs democratisch en hebben we in Vlaanderen een rijk aanbod, met verschillende sterke instellingen. Ook in Limburg zijn er trouwens sterke instellingen. Deze Vlaamse Regering heeft het aanbod van de UHasselt dan ook laten uitbreiden met extra opleidingen die nauw aansluiten bij de Limburgse arbeidsmarkt.”

‘Iedereen die dat graag wil en de juiste kwalificaties heeft, moet na het secundair onderwijs de mogelijkheid hebben om hoger onderwijs te volgen.’

Ben Weyts, Vlaams minister van Onderwijs

Voorsprong op concurrentie
Chipfabrikant Melexis zoekt haar medewerkers vooral in de ingenieursopleidingen en kijkt daarvoor ook regelmatig naar het buitenland. Op de landschapsbureaus van de afdelingen R&D in Tessenderlo zijn de ingenieurs anno 2023 druk in de weer met testapparatuur en wordt er inhoudelijk gediscussieerd over de sensoren van de toekomst. Iedereen werkt er samen in projectgroepen, zodat pakweg de marketingspecialisten, ontwikkelaars en testers van deze sensoren een eenheid vormen. Op de werkvloer wordt opvallend veel Engels gesproken, de voertaal van het bedrijf. “Door de aard van het bedrijf heeft meer dan 80 procent van de medewerkers binnen onze afdelingen R&D een universitair diploma”, zegt Wim Vanhaele, de Talent Acquisition Manager van Melexis. “Onze werknemers trekken we aan vanuit onze Belgische universiteiten, maar bij gebrek aan ingenieurs ook vanuit universiteiten ver over onze landsgrenzen. Geen makkelijke taak. Gelukkig is Melexis, een bedrijf dat letterlijk uit een garagebox ontstaan is, voor deze kritische geesten een uitdagende en aantrekkelijke werkgever. Bij ons is alles no-nonsense, transparant en open. Hiërarchie is een woord dat we niet graag horen. Daarbij kunnen onze werknemers binnen het bedrijf vlotter een andere uitdaging aangaan omdat alles hier van A tot Z gemaakt wordt. Door hun achtergrond en onderlinge interactie ontstaan er constant ideeën voor nieuwe producten of verbeteringen aan bestaande producten. Die innovatie geeft ons een voorsprong op onze concurrenten en maakt onze groei mogelijk.”

Meedenken in carrièreplanning
Heel wat bedrijven geven aan dat het aanbieden van een competitief loon vandaag vaak niet meer de belangrijkste reden is waarom kandidaten ervoor kiezen om ergens aan de slag te gaan. Meer en meer spelen andere arbeidsvoorwaarden hierin een rol, zoals de bedrijfscultuur, de werkomgeving, de flexibiliteit en de doorgroeimogelijkheden. Zeker voor hoger geschoolden moet het totaalbeeld kloppen.

Dat beseffen ze ook bij het Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg KOHESI, waar de meeste medewerkers universitair geschoold zijn. “Wij kiezen ervoor om met hoogopgeleide mensen te werken”, zegt directeur-zorgmanager Kristien Hebbrecht van KOHESI. “Op zo’n 105 medewerkers in totaal, telt onze organisatie een zestigtal universitairen. Uiteraard zijn dat psychiaters en psychologen. Maar daarbuiten werken er voor ons ook heel wat mensen met een bachelordiploma, zoals maatschappelijk assistenten en psychiatrisch verpleegkundigen, die dan ook nog vaak een postgraduaat of specialisatie op zak hebben.”

Wegen al die diploma’s niet op de managementstijl? “Kijk, dat zijn professionele en kritische personeelsleden, zonder meer. Een verandering in het beleid wordt niet zomaar geslikt. Inspraak en overleg zijn dan ook geen modewoorden in onze organisatie, maar een noodzakelijke evidentie. Daarenboven profileren we ons als een werkgever die ook een permanente vorming voor zijn medewerkers aanbiedt. Onze mensen die zich verdiepen in een bijzonder domein van de geestelijke gezondheid en vernieuwend zijn, daar willen we in meedenken. Hen ondersteunen om hun carrière verder uit te bouwen. Iets wat geapprecieerd wordt en ook nieuwe mensen aantrekt.”

‘Onze universitairen zijn professionele en kritische personeelsleden, voor wie inspraak en overleg een evidentie zijn.’

Kristien Hebbrechts, directeur-zorgmanager CGG KOHESI

Minder hoofdzetels en meer arbeiders
Ook Vlaams minister van Economie, Innovatie en Werk Jo Brouns benadrukt het belang van permanente vorming om competenties blijvend te versterken: “Het feit dat er in Limburg minder werknemers op de werkvloer zijn met een universitair diploma dan in de andere provincies toont aan dat er nog stappen te zetten zijn. Er zijn hiervoor ook sterke kennisinstellingen zoals de universiteit en hogescholen aanwezig in deze provincie. Maar, voor mij is het aantal universitairen op de werkvloer niet het belangrijkste criterium om een oordeel te vellen over de situatie op de Limburgse arbeidsmarkt. Het is vooral belangrijk dat er een goede mix van profielen is op de werkvloer, gaande van kort-, midden- én hooggeschoolde profielen, die hun competenties blijvend bijschaven vanuit het principe van levenslang leren. Verder zit er een deel van de verklaring in het decentrale gegeven, waarbij er in Limburg minder sprake is van een concentratie van administratieve centra en hoofdzetels.”

‘Het feit dat er in Limburg minder werknemers op de werkvloer zijn met een universitair diploma dan in de andere provincies toont aan dat er nog stappen te zetten zijn.’

Jo Brouns, Vlaams minister van Economie, Innovatie en Werk

Naast de verschillende sectorstructuur geeft de minister daarmee een tweede belangrijke verklaring voor het lage aantal hooggeschoolden in de Limburgse bedrijven. Wouter Vanderbiesen van POM Limburg vult aan: “Bovendien kent Limburg van oudsher een economie die sterk steunt op industriële activiteiten. Werknemers waren in hoofdzaak arbeiders. Vandaag is dat nog steeds zo. Samen met West-Vlaanderen is Limburg de enige provincie waar er in de private sector meer arbeiders aan het werk zijn dan bedienden. Als je dan weet dat jobs in een bediendenstatuut vaker worden ingevuld door hooggeschoolden dan jobs in een arbeidersstatuut, heb je meteen een volgende verklaring voor de relatief lage tewerkstelling van hooggeschoolden in Limburg.”

Kruisbestuiving versterkt creativiteit
Een opvallende naam in het lijstje van Limburgse bedrijven met een buitengewoon hoog aandeel universitairen onder haar werknemers is Sunward Europe Heavy Industry. Deze Chinese fabrikant van o.a. graafmachines en hoogtewerkers vestigde in 2015 haar Europees distributiecentrum in Tessenderlo. “17 van onze 26 medewerkers hebben een universitair diploma”, zegt CEO Arnaud Berthier. “Een belangrijke verklaring hiervoor is het feit dat zowat de helft van ons team bestaat uit Chinese expats. Zij moeten over minstens een bachelordiploma beschikken om in Europa te mogen werken. Voor ons als bedrijf is dat natuurlijk een belangrijke meerwaarde. Universitair geschoolden pikken snel dingen op en willen zich ook constant bijscholen. Omdat we heel Europa bedienen is naast de technische kennis van onze machines ook talenkennis belangrijk. Onze medewerkers hebben zich hierin bekwaamd, waardoor we vandaag met ons verkoopteam en onze technische ondersteuning klanten te woord kunnen staan in het Engels, Duits, Frans, Italiaans, Nederlands, Spaans, Pools en Portugees. Bovendien zorgt de kruisbestuiving tussen de lokale hoogopgeleide medewerkers en de Chinese expats voor de nodige creatieve ideeën om onze dienstverlening en ons productaanbod permanent te versterken.”

‘Universitair geschoolden pikken snel dingen op en willen zich ook constant bijscholen.’

Arnaud Berthier, CEO van Sunward Europe

Sterker onderwijsaanbod nodig
Onder de Limburgse cijfers gaat nog een groter probleem schuil. Het lagere onderwijsniveau van de Limburgse werknemerspopulatie is immers deels ook een weerspiegeling van het lagere onderwijsniveau van de gehele Limburgse bevolking. Het Limburgse hoger onderwijs, met UHasselt, UCLL en PXL, zit de afgelopen jaren dan wel in de lift – de recente inschrijvingscijfers laten voor dit academiejaar opnieuw een mooie groei optekenen – maar om Vlaanderen echt te kunnen bijbenen is een nog sterker hoger onderwijsaanbod nodig. Onderzoek toont immers aan dat de participatie van jongeren aan bepaalde opleidingen in het hoger onderwijs nauw samenhangt met het aanbod van die opleidingen in hun onmiddellijke omgeving. Aangezien onze economie steeds meer nood heeft aan hoogopgeleide werknemers, dient ook het aanbod en de toegankelijkheid van deze opleidingen mee te groeien. Bovendien is dat bevorderlijk voor de innovatie- en concurrentiekracht van de regio.

Niet alleen ligt de participatie in het hoger onderwijs in Limburg lager dan in de rest van Vlaanderen, het aantal Limburgers met een bachelor- of masterdiploma op zak verlaat ook vaak de provincie. De afgelopen jaren verhuisden meer twintigers van Limburg naar een andere provincie dan omgekeerd. Niet zelden gaat het hierbij om jongeren die hun studies in een andere provincie hebben voltooid en daar dan ‘blijven hangen’. Bovendien trekken ook veel hooggeschoolde Limburgers weg naar bedrijven buiten de provincie omdat ze in eigen provincie geen (hooggeschoolde) job naar keuze vinden of omdat de arbeidsvoorwaarden elders aantrekkelijker zijn.

Gedeputeerde voor Economie en voorzitter van POM Limburg Tom Vandeput pleit voor een sterker hoger onderwijsaanbod in Limburg: “De omslag van een braindrain naar een braingain blijft een uitdaging. Het feit dat hooggeschoolden wegtrekken uit Limburg betekent een verlies aan kennis en competenties, maar zet ook een rem op meer groei en welvaart. We evolueren naar een sterke innovatieve kennisregio waarin Limburgse kenniswerkers nodig zijn. Een breed universitair en hogeschoolopleidingsaanbod is daarvoor cruciaal, niet alleen voor de studie- en jobkansen van de Limburgse jongeren, maar eveneens om onze economische toekomst te vrijwaren.”

Daarom zetten we in op een hybride werkplaats waarbij men kan kiezen tussen thuis werken of op kantoor. We voorzien ook elektrische wagens voor onze personeelsleden. Mensen die dat niet wensen, stellen we een mobiliteitsbudget voor waarmee ze onder andere een lening of huur van hun woning kunnen betalen.”