Welkom in het tijdperk van de circulaire superkrachten

ESG verankert duurzaamheid in de kern van het bedrijfsleven

Evelien Bossuyt, Ann Reulens en Sara Gilissen

In het tijdperk van de circulaire superkrachten is innoveren zilver en samenwerken goud. Want de spil van een nieuwe, duurzame economie, dat zijn circulaire samenwerkingen.

Ondernemen is vandaag complexer dan ooit: de energieprijzen swingen de pan uit, grondstoffen worden schaarser en stakeholders worden kritischer. Dit schept risico’s voor bedrijven, maar ook nieuwe opportuniteiten. We gaan in dit essay dieper in op drie uitdagingen waarop bedrijven in de komende jaren een antwoord trachten te formuleren. Ook geven we enkele concrete tips om de uitdagingen rond duurzaamheid aan te gaan.

Uitdagingen en opportuniteiten

De noodzaak voor bedrijven om bezig te zijn met duurzaamheid wordt steeds duidelijker. We belichten drie concrete uitdagingen voor bedrijven: schaarste, de druk van stakeholders en de aankomende regelgeving.

Schaarste
Schaarste zal de bottleneck vormen voor de economische groei in de komende decennia. Belangrijke grondstoffen geraken uitgeput en de oplopende geopolitieke spanningen belemmeren de toegang tot gegeerde materialen. De bottleneck zal in verschillende sectoren voelbaar zijn. De maakindustrie kreeg al een voorproefje met plotse prijsstijgingen en lange levertijden van grondstoffen. De energiesector kampt tegen 2050 met tekorten op alle vlakken, van uranium voor het functioneren van kerncentrales tot de grondstoffen om zonnepanelen en windmolens te bouwen. Ook in de landbouw dreigen er tekorten voor de productie van kunstmeststoffen, hoewel de recente ontdekking van een nieuwe fosfaatbron in Noorwegen de productie voorlopig veilig zou stellen.

‘Door hout te hergebruiken vermijden wij een hele berg afval en op termijn is dit ook een besparing voor onze klanten door de enorme stijging van de prijzen van nieuw hout.’

Martijn Vanhove, CEO van Houthandel Vanhove in Kinrooi

Schaarste effent het pad voor circulaire businessmodellen, waarbij grondstoffen langdurig in een kringloop worden gehouden. In een circulair businessmodel gebruikt het ene bedrijf een afvalstroom of de restwarmte van het andere bedrijf. Het gaat vaak om lokale Het opzetten van zo een netwerk, waaronder het zoeken naar partnersen het vastleggen van afspraken in contracten, kan maanden tot jaren duren. Ook zijn er vaak nieuwe vergunningen nodig of veranderingen in de statuten van een organisatie om ’afval’ te mogen transporteren. Om de kostprijs van die zoektocht te drukken en advies in te kunnen kopen, kunnen bedrijven gebruikmaken van de vele (Europese en Vlaamse) projectoproepen rond circulaire businessmodellen.

Stakeholdermanagement
De druk van stakeholders om te verduurzamen zal in de komende jaren sterk toenemen. Klanten (zowel andere bedrijven, overheden als consumenten) en kredietverstrekkers zullen steeds meer op zoek gaan naar duurzame bedrijven, producten en diensten. Ook werknemers verwachten dat het bedrijf waarvoor ze werken een visie heeft op duurzaamheid.

Stakeholdermanagement is daarom een belangrijke uitdaging voor bedrijven. Het is ook een noodzakelijke stap voor de zogenaamde ’dubbele materialiteitsanalyse’: een analyse van hoe een bedrijf impact heeft op de wereld en alle stakeholders (impactmaterialiteit) en hoe de ecologische crisis en andere maatschappelijke evoluties een impact hebben op de bedrijfsresultaten (financiële materialiteit). Deze analyse vormt de basis van het duurzaamheidsbeleid en bepaalt de strategische prioriteiten.

Door de vinger aan de pols te houden bij verschillende stakeholders krijg je als bedrijf ook zicht op nieuwe opportuniteiten. Als klanten en werknemers bovendien aanvoelen dat een bedrijf de belangen van meerdere stakeholders win-winnetwerken van bedrijven. behartigt en een omvattende visie op waardecreatie heeft, dan leidt dit tot een hogere binding dan wanneer een bedrijf voornamelijk gefocust is op de financiële waardecreatie voor hun aandeelhouders.

Nieuwe regelgeving
Er komt heel wat nieuwe regelgeving aan rond duurzaam ondernemen vanuit Europa. Het is voor elk bedrijf belangrijk om deze regelgeving goed op te volgen. Sectorfederaties, netwerkorganisaties en kennisinstellingen spelen een belangrijke rol in het informeren van bedrijven over de wetgeving die op hen afkomt.

‘Vandaag stelt 1 op 5 sollicitanten al vragen rond duurzaam ondernemen. Ik verwacht in de toekomst dat die vragen alleen maar zullen toenemen.’

Yannick Aerts, co-CEO Fruit at Work

De Green Deal en de Clean Industrial Deal zijn twee strategische kaders waarbinnen de nieuwe wetgeving rond duurzaam ondernemen ontstaat. Die eerste kwam er naar aanleiding van het Parijsakkoord rond klimaat. De tweede werd in februari 2025 voorgesteld door de Europese Commissie. Beide hebben een belangrijke impact op het bedrijfsleven en zorgen ervoor dat de principes van de circulaire economie verankerd geraken in Europa.

De Green Deal bestaat uit verschillende pijlers met elk hun eigen doelstellingen en actieplannen. Voorbeelden zijn de Fit-for-55-strategie, waarbij de uitstoot van broeikasgassen met 55 procent moeten dalen tegen 2030, en het actieplan rond circulaire economie. De doelstellingen en actieplannen krijgen hun navolging in wetgeving. Voorbeelden van die wetgeving zijn de “right to repair”-richtlijn (eind juli 2026 van kracht in België), de ontbossingsrichtlijn (EUDR, eind december 2025 van kracht in België) en de ecodesignrichtlijn (nog in volle ontwikkeling). Bedrijven worden door de Green Deal steeds meer verplicht om zorg te dragen voor het milieu en om grondstoffen in kringlopen te houden. Belangrijk is dat kmo’s doorgaans ook aan die wetgeving moeten voldoen. Zo moet een kmo die koffie of hout verkoopt door de ontbossingsrichtlijn kunnen aantonen dat hun producten niet verbouwd zijn op een gebied dat recent werd ontbost.

De Clean Industrial Deal is meer dan de Green Deal gericht op het waarborgen van de competitiviteit van Europese bedrijven. Ze is nog steeds sterk gericht op duurzaamheid, maar combineert nieuwe regelgeving met financiering voor innovatie. Bedrijven die vervuiling verminderen, groene technologieën stimuleren en industriële productie verduurzamen, moeten gemakkelijk aan financiering geraken zodat ze kunnen opschalen. Qua circulaire economie staat de onafhankelijkheid van Europa rond grondstoffen centraal. De Clean Industrial Deal formuleert onder meer als doelstelling dat 24 procent van de materialen tegen 2030 circulair is. Er wordt dus opnieuw nieuwe wetgeving rond circulair ondernemen verwacht en ook nieuwe financieringskanalen.

De ESG-strategie als ‘license to operate’

Naast het volgen van de wetgeving en het optimaliseren van materialen- en energiegebruik is het belangrijk om als bedrijf een algemene visie en strategie rond duurzaam ondernemen op te bouwen. Die strategie gaat over drie belangrijke aspecten, die steeds vaker terugkomen onder de noemer van ESG: Environment (milieu), Social (mens) en Governance (beleid). Het stimuleren van een groene en sociaal-ethische manier van ondernemen staat voorop. De ESG-principes zijn internationaal gekend omdat ze hun oorsprong vinden in de zeventien duurzame ontwikkelingsdoelen (Sustainable Development Goals) die zijn opgesteld door de Verenigde Naties.

De ESG-strategie neemt de vorm aan van een meerjarenplan of roadmap waarin de stappen en doelen richting duurzaam ondernemen worden neergeschreven. Vaak worden cijfers gebruikt om de doelstellingen helder en verifieerbaar te maken. Idealiter worden belangrijke stakeholders, zoals werknemers en klanten, betrokken bij het ontwikkelen van de strategie. Dit zorgt voor draagvlak en bewustwording en vermijdt dat aandeelhouders of bestuurders beslissingen nemen die ver van de dagelijkse praktijk liggen.

Het belang van de ESG-strategie zal in de komende jaren enkel nog maar toenemen. De ‘license to operate’ verwijst naar het feit dat klanten (zowel andere bedrijven, overheden als consumenten) en kredietverstrekkers steeds meer zoeken naar duurzame bedrijven, producten en diensten. Wanneer jouw bedrijf geen duurzaamheidsvisie, -strategie of -actieplan heeft, of betrokken is in milieu- of mensenrechtendisputen, dan verliest het haar ‘license to operate’ omdat klanten niet meer van jouw bedrijf willen afnemen. De ESG-strategie of duurzaamheidsstrategie is met andere woorden het ticket tot de markt.

Hoe als bedrijf duurzaamheid op de radar zetten? Zeven concrete tips

Duurzaamheid op de radar zetten vormt vaak een uitdaging. We lijsten zeven principes op om het verhaal succesvol te laten landen.

1. Investeer in opleiding en draagvlakcreatie

De kennis rond duurzaamheid is in de meeste ondernemingen vrij laag. Hierdoor gaan er soms tijd en middelen naar projecten die niet echt duurzaam zijn. Door te investeren in opleiding vermijd je greenwashing en krijg je creatieve initiatieven rond duurzaamheid vanuit alle hoeken van de organisatie.

2. Maak tijd en budget vrij

Ga voordat je een duurzaamheidstraject opstart na of er voldoende middelen zijn om medewerkers vrij te maken of expertise in te kopen. Laat je niet ontmoedigen door een klein budget want investeringen betalen zichzelf vaak terug. Voorbeelden zijn de omschakeling van TL- naar LEDverlichting met een terugverdientijd van twee à drie jaar en zonnepanelen met een terugverdientijd van minder dan tien jaar. Ook investeren in duurzame toeleverketens rendeert omdat je tussenpartijen wegknipt en tot meer betrouwbare partnerschappen komt.

3. Gebruik gratis advies

Gratis advies en tools kunnen jouw duurzaamheidsbeleid een boost geven. Voorbeelden van gratis tools zijn het B Impact Assessment dat hoort bij het B Corp-label (bcorporation.net), de Sustatool (binnenkort terug online) en de Due Diligence Toolbox (duediligencetoolbox.be). Gratis advies kan je bijvoorbeeld krijgen via een partnerschap met een kennisinstelling, zoals UCLL.

4. Word lid van een netwerkorganisatie

Het is niet altijd eenvoudig om een netwerk van partnerbedrijven te vinden waarmee je circulaire producten op de markt kan zetten. Door te netwerken kom je te weten wat de best practices zijn en kan je connecties leggen met spelers die al een stapje verder staan. The Shift, POM Limburg, VKW, Pro Pura, Voka, UNIZO en Enterprise Europe Network zijn netwerkorganisaties die je kunnen helpen met partnerschappen en kennisontwikkeling.

5. Omhels de complexiteit

Een strategie die te nauw focust op één domein van duurzaamheid, zoals klimaat of afvalreductie, zal vroeg of laat tegen haar limieten aanlopen. Werk multidisciplinair om ervoor te zorgen dat het hele verhaal van een duurzaam product klopt: van design tot productie en storytelling voor de eindconsument.

6. Maak verantwoordelijkheden helder

Een belangrijke stap in de implementatie van een duurzaamheidsstrategie is om de huidige bestuursstructuur (governance) onder de loep te nemen. Personen binnen de onderneming kunnen pas daadwerkelijk iets in beweging zetten als er mandaten en verantwoordelijkheden toegekend worden. Het meest effectieve is om op managementniveau een vast team aan te stellen dat bestaat uit sleutelfiguren die mogen beslissen over belangrijke risico’s. Het team komt idealiter op regelmatige basis samen om het traject te evalueren en periodiek te rapporteren aan de directie en de buitenwereld.

7. Meet vooruitgang met cijfers

Een duurzaamheidsrapport met concrete cijfers zal in de toekomst steeds belangrijker worden omdat bedrijven actief op zoek gaan naar duurzame leveranciers op de markt. Door artificiële intelligentie zal dat zoekproces naar duurzame leveranciers steeds vaker gebeuren door het scrapen van cijfermatige informatie die bedrijven online publiceren.

Conclusie
Bedrijven die geen aandacht hebben voor duurzaam ondernemen, zullen op termijn een strategisch nadeel ondervinden tegenover hun concurrenten. De wetgeving, de eisen van klanten en kredietverstrekkers en de toenemende grondstof- en energieprijzen maken investeringen in duurzaamheid nodig voor het al dan niet voortbestaan van elke onderneming. Maar de nieuwe maatschappelijke evoluties leveren ook tal van nieuwe opportuniteiten op. Welk bedrijf is first-to-market met een nieuw circulair businessmodel? Welk bedrijf werkt enkel nog met lokale leveranciers en combineert zo een gereduceerde klimaatvoetafdruk met een overtuigende storytelling voor klanten? Welk bedrijf geeft werknemers de zingeving van te werken in een organisatie die zorg draagt voor onze planeet, haar klanten, haar werknemers en haar leveranciers? Bedrijven die op een authentieke manier een voortrekkersrol nemen qua duurzaam ondernemen springen vandaag al in het oog van belangrijke stakeholders. In de komende decennia zullen de strategische voordelen alleen nog maar toenemen. Een bedrijf dat klaar is om met circulaire superkrachten te opereren in een context van schaarste en oog heeft voor haar stakeholders, is klaar voor een nieuw tijdperk van duurzame groei.