Het duurzame energievraagstuk van de Einsteintelescoop: the only way is up

Op 19 maart 2024 stelde POM Limburg scherp op de toekomst en de Maas-Rijnkandidatuur van de Einsteintelescoop tijdens een lezing en debat op Thor Park in Genk. In het kader van FTI Hasselt & Genk, het stadsfestival van Flanders Technology & Innovation, ging het er over uitdagingen en mogelijkheden rond duurzame energie voor de telescoop. Maar ook over de potentiële partnerschappen tussen de verschillende energiespelers die de Euregionale kandidatuur voor de Einsteintelescoop stevig moeten versterken. Een verslag van een namiddag brainstormen op duurzaam topniveau.

Klokslag startuur geeft minister van Werk, Economie, Innovatie & Landbouw Jo Brouns een duidelijk signaal aan de aanwezigen: “De Einsteintelescoop kan onze regio boosten zoals nooit tevoren. Want dit is naast een Limburgs, vooral een verhaal voor heel de regio rond het drielandenpunt met Nederland en Duitsland. Hoe kunnen we onze kandidatuur zo sterk mogelijk maken met de kennis die we al hebben? En waar liggen de kansen?” De impact kan zich volgens Brouns doortrekken op verschillende vlakken: van onderwijs tot de bedrijvensector, techindustrie en publieke investeringen. “Laat dit project een magneet zijn om sterke profielen van over de hele wereld aan te trekken.”

Omdat de operationele kost van de Einsteintelescoop vrij behapbaar is in vergelijking met andere projecten binnen big science, wordt de verwachte return van het project ook vrij hoog ingeschat. Minister Brouns: “Nog een teken dat we er resoluut voor moeten gaan om de Einsteintelescoop op het Drielandenpunt te laten landen. We moeten bedrijven warm maken om als ambassadeur van de telescoop op te treden. Om elkaar zowel binnen Vlaanderen, België als Europa te versterken en een weg vrij te banen voor innovatie.” Minister, de toon is gezet.

Einstein for dummies
Voor wie het doel van de Einsteintelescoop (ET) nog niet volledig mee heeft, schetst Valorisatiemanager Einsteintelescoop bij POM Limburg Maxime Corvilain enkele need to knows. “De ET is een observatorium voor zwaartekrachtgolven om onderzoek te doen naar het moment tussen de oerknal en de vorming van de eerste sterren. Ook de 95% van het heelal die in het duister ligt, kunnen we met deze telescoop beter onderzoeken.”

De installatie zal op 250 meter diepte gebouwd worden in een ondergronds complex met drie zijden van 10 kilometer. De telescoop zal naar schatting 50 jaar lang operationeel blijven. De tijdlijn: we dienen onze officiële kandidatuur en lastenboek in tegen 2025, tegen 2035 moet de telescoop operationeel zijn. En in 2085 wordt de volledige installatie terug ontmanteld. “Een ideale plek voor fietsen onder de grond”, voegt Maxime lachend toe.

Vlijtige leerlingen voor het energievraagstuk
Naast het Drielandenpunt, heeft ook Sardinië plannen om de ET binnen te halen. En ook in het Duitse Saksen doen ze verder onderzoek. Het is dus een kwestie van een onderscheidende factor te zoeken die de Euregionale kandidatuur een streepje voor oplevert in het juryrapport. Niet simpel. Al zal duurzaamheid sowieso een van de stokpaardjes worden door de reeds aanwezige kennis in Limburg. Tijdens het debat op 19 maart in Thor Park bracht POM Limburg een strategische mix van ondernemers en onderzoekers uit de energiesector samen om innovaties en opportuniteiten te spotten op de kruispunten van de verschillende deeldomeinen. Op de naamplaatjes? Namen van bedrijven en instellingen zoals Flux50, Fluvius, Fluxys, Siemens Energy, EnergyVille, UHasselt, KU Leuven, Eneria, Agoria en LRM. Annelies Gorissen van POM Limburg opent het debat dat voor de nodige kruisbestuiving in dit project moet zorgen.

Lancering ambities
Al snel vallen groene termen zoals waterstof, DC-netten en stuwmeren in combinatie met zonnepanelen om duurzame energie op te wekken, transporteren en opslaan. Toch duwt Joeri Siborgs van GIGA Storage Belgium het gesprek ook meteen in een andere richting. “Zoals het project vandaag wordt voorgesteld, is het bestaande elektriciteitsnet slechts een back-upplan. Waarom zouden we onafhankelijk willen zijn van het elektriciteitsnet?” Tom Nijsen van Flux50 pikt in. “Als we ‘slechts’ 4 megawatt moeten opwekken voor de Einsteintelescoop, is dat in termen van waterstof enorm veel, maar blijft het een klein getal als het over elektriciteit gaat.”

Maar niet iedereen ziet het elektriciteitsnet als basisplan en innovatievere technieken als plan b. Leen Govaerts van EnergyVille – VITO roept op voor meer ambitie. “Ik denk dat dit project een unieke kans is om innovatiemogelijkheden te creëren. Het operationele systeem hoeft niet moeilijk te zijn, wat het ideaal maakt om nieuwigheden uit te testen.” Haar collega Michaël Daenen van EnergyVille – UHasselt knikt. “We moeten ons als regio echt profileren. Niet alleen keuzes maken op het vlak van efficiëntie, maar ook een uithangbord zijn voor wat we allemaal kunnen. Het wordt sowieso een en-en-enverhaal.”

Bert Conings van Sirris vat tussentijds even kort samen. “Ik hoor zowel praktisch haalbare als innovatieve ambitieuze geluiden, maar we mogen niet vergeten dat de beslissingscriteria om als locatie geselecteerd te worden, nog niet bekend zijn.” Guy Vekemans van Flux50 oppert voor balans. “We kunnen met bestaande technieken al heel veel doen. Maar misschien kan onze kandidatuur toch dat innovatieve onderscheidende vermogen bieden.”

Drielandenpunt: vloek of zegen?
Het ei van Columbus blijkt moeilijk te vinden. En de uitdagingen gaan natuurlijk ook verder dan energie. Joeri Siborgs stelt zich vragen bij de Euregionale kandidatuur en de vergunningen die je in die drie landen moet zien binnen te halen. Geen sinecure. Al zien de meeste aanwezigen die agrarische plek wel als een troef. Bart Van der Auwera van het departement Omgeving vindt dat ze de buurtbewoners absoluut moeten betrekken. “Je moet sowieso een draagvlak creëren voor het project. Denk aan samenwerkingen met de landbouw. Die sociale dimensie moet je zeker onderzoeken.” Michaël Daenen stemt in. “De Einsteintelescoop zou heel wat werkgelegenheid creëren, vooral bij de toeleveranciers in de regio.”

“Al zal het merendeel van de medewerkers op afstand werken en niet op de locatie zelf”, weet Jurgen Van Gorp van FWO. “Waar de buurt zeker wel van kan profiteren? De restwarmte uit het ondergrondse complex”, voegt Luc Driesen van LRM toe.

Shooting for the stars
Na de boeiende discussie neemt Bart Vermang van EnergyVille – UHasselt het slotwoord. “Conclusie? We moeten inzetten op onze sterktes. Al mag de lat ook wel hoger liggen. Waarom gaan we niet voor een CERN 2.0 (Europese Raad voor Kernonderzoek)? We moeten nadenken over energieverbruik, opslag, transport en productie. In elke fase. Hebben we vandaag een ‘aha’-momentje gehad over wat onze kandidatuur zo bijzonder zal maken? Misschien niet. Maar we weten wel dat het een combinatie van factoren en kleine en grote spelers wordt. En dat we zowel de kennis van onderzoekers als de ervaring van onze bedrijven nodig hebben om een oplossing op lange termijn uit te werken. The sky isn’t the limit!”