Blijf op de hoogte van het nieuws
POM Limburg bracht op 18 april 2024 in Plein Publiek Brussel een groep van vooraanstaande inspirators en toekomstdenkers samen. Het thema? ‘Ecodesign’, oftewel duurzaam ontwerp. Deze aanpak houdt rekening met alle mogelijke milieueffecten gedurende de volledige levenscyclus van een product: van grondstofwinning tot afdanking en het implementeren van de circulaire economie. Het doel is verder kijken dan onze ecologische én economische neus lang is en een zo klein mogelijke voetafdruk realiseren, niet alleen op papier maar vooral in de praktijk. “Close the loop!” – sluit de kringloop – is de mantra van de dag.
Wie aan een circulaire economie denkt, zegt automatisch ‘recycleren’. Dat is op zich niet fout, maar het is slechts een deel van een groter geheel, argumenteert Karine Van Doorsselaer, professor Materialenleer en Ecodesign bij de opleiding Productontwikkeling aan de Universiteit Antwerpen. “Circulaire economie draait om waardebehoud. We moeten de levensduur van producten zoveel mogelijk verlengen. Productontwerpers spelen hierbij een sleutelrol.” Zij moeten volgens Van Doorsselaer focussen op producten die we kunnen onderhouden, hergebruiken en repareren. “Recyclage is slechts de laatste stap van de circulaire economie.”
Op de resetknop duwen
Van Doorsselaer waarschuwt meteen ook voor het gevaar van perceptie. “Er bestaan geen duurzame materialen. De essentie is het duurzaam gebruik van materialen.” Daarbij haalt ze aan dat papier niet noodzakelijk een milieuvriendelijk alternatief is voor plastic, aangezien het vaak om bewerkt karton met een plastic film gaat. Bovendien wordt bij de productie van karton ook heel wat water, energie en chemicaliën verbruikt. “Het is niet omdat het materiaal van een boom komt, dat het milieuvriendelijk is.”
Ecodesign staat naast levenscyclus-denken ook voor systematisch denken in functie van het product. Daarvoor hebben we nieuwe, circulaire bedrijfsmodellen nodig, zoals ‘producten als een dienst’ waarbij je betaalt voor het gebruik van een product, zonder het daadwerkelijk te bezitten. Of reparatiebedrijven die de levensduur van een product verlengen. “We moeten onszelf afvragen: heb ik dit product écht nodig? Of betaal ik liever alleen voor het gebruik ervan?” Haar slotconclusie is alvast glashelder: “Om onze planeet te redden, moeten we onze consumptiementaliteit resetten.”
Circulariteit boosten
Ook internationaal wordt het belang van ecodesign erkend. In naam van de Europese Commissie belicht beleidsmaker Martin Policar de plannen van de EU om de circulaire economie een boost te geven. Onder meer de richtlijnen rond Ecodesign for Sustainable Products Regulation en Right to Repair moeten ervoor zorgen dat producten langer meegaan, makkelijker te herstellen zijn en minder afval genereren.
“Ons actieplan heeft als doel de circulaire economie niet alleen voor bedrijven, maar ook voor regio’s, steden en mensen werkbaar te maken. Tractie krijgen in de markt is hierbij cruciaal, aangezien veel investeerders nog altijd aarzelen om zwaar te investeren in circulaire oplossingen.”
Een opvallend initiatief is het digitaal productpaspoort. Hierbij zal elk product dat in Europa geproduceerd wordt een scanbare QR-code krijgen met info over duurzaamheid, samenstelling van de materialen en recycleerbaarheid.
Samenkomen in vertrouwen
Van Europa naar dichter bij huis: Annelies Gorissen, Strategisch Expert Duurzaamheid bij POM Limburg, illustreert aan de hand van enkele treffende voorbeelden hoe we van een ‘single use’-economie naar een ‘built to last’-economie kunnen transformeren. “Helaas is de kloof tussen bewustzijn en actie nog altijd groot. 94% van de mensen steunt de transitie naar een groene economie, maar slechts 10 tot 20% onderneemt effectief stappen. We houden nu eenmaal niet van verandering of opgelegde regeltjes.”
Hoe kunnen we dan wel de overgang naar een duurzamere toekomst faciliteren? “Het goede nieuws is dat de belangrijkste toekomstige innovaties uit nieuwe vormen van samenwerken zullen ontstaan. Je moet niet het meest innovatieve bedrijf zijn, iedereen kan daar een rol in spelen.” Zo illustreerde Annelies Gorissen enkele inspirerende cases uit de kunststoffensector waar POM Limburg bedrijven, ontwerpers, kennisinstellingen en overheden samenbrengt rond specifieke duurzaamheidsuitdagingen.
“Samenwerken zit in het DNA van Limburgers. Het bewijs: Limburg prijkt op een mooie 20ste plaats in de meest recente ‘Regional Competitiveness Index’ van de Europese Commissie.” Gorissen benadrukte ook het belang van investeren in vertrouwen en ecosystemen waarin iedere stakeholder erop vooruitgaat. “De echte meerwaarde ontstaat op de kruispunten waar diverse sectoren samenwerken, sectoren die anders geen raakvlak zouden hebben.”
Emotionele duurzaamheid
Het zijn natuurlijk de ontwerpers zelf die – letterlijk – vormgeven aan onze circulaire toekomst. Birgitt Deckers, ecodesigner bij TomorrowLab, breekt een lans voor het ontwerpen van duurzame meubels. “Ecodesign staat voor mij gelijk aan levenscyclusdesign. In elke stap van het productontwerp kan je impact maken: van duurzame materiaalkeuzes tot het benutten van korte ketens en minimaliseren van verpakkingsmateriaal.”
Deckers geeft aan dat we moeten inzetten op emotionele duurzaamheid. “We moeten producten creëren die je niet zomaar weggooit, maar die je wil bijhouden, oplappen of herbestemmen.” Daarbij echoot ze het idee van een digitaal paspoort om de gesloten kringloop tastbaarder te maken. “Creëer producten met meerwaarde en laat de consument méér met minder doen.”
Biobouwstenen voor duurzame producten
Prof. dr. Yvonne van der Meer, docent Sustainability of Chemicals and Materials aan Universiteit Maastricht, onderzoekt het strategisch gebruik van biogebaseerde materialen zoals houtvezels, suikerbieten, maïs of vlas als alternatief voor fossiele grondstoffen, met als doel de milieueffecten van producten te verminderen. “Biogebaseerde producten hebben een groot potentieel om bij te dragen aan klimaatneutraliteit en om de afhankelijkheid van fossiele grondstoffen te verminderen. Met onze onderzoeksgroep zoeken we naar nieuwe manieren om biogebaseerde materialen en chemische bouwstenen te maken die zowel milieuvriendelijk als betaalbaar zijn.”
Daarbij benadrukt van der Meer het belang van een sluitend internationaal kader om de principes van ecodesign zo nauwkeurig mogelijk in kaart te brengen. “Om de kloof te dichten tussen fictieve scenario’s en resultaten in de praktijk, moeten we holistisch denken en zowel milieu- als economische criteria toevoegen aan onze modellen. Daarin ligt de grootste uitdaging.”
Tandje bijsteken vanuit elke hoek
Tot slot nemen enkele stakeholders uit het werkveld het woord. Via concrete use cases demonstreren ze hoe hun bedrijven aan de hand van innovatie circulariteit weten te omarmen. Van kunststofverwerkers Morssinkhof-Rymoplast en Zweko Optics, tot specialist in duurzame bouwmaterialen Soprema, hun boodschap klinkt unisono. “Enkel door samen te werken met stakeholders vanuit élke hoek kunnen we de kringloop sluiten en een circulaire economie realiseren.”
