Als Limburg een land was, hadden we het grootste vermogen zonne-energie per inwoner ter wereld.

Limburg als mekka van zonne-energie

In 2022 werden er wereldwijd 150 kerncentrales aan zonne-energie geïnstalleerd. Met alle zonnepanelen samen zijn we 1 terawattpiek gepasseerd. Vandaag wordt elke seconde ergens op de wereld een huis vol zonnepanelen gelegd. Sindsdien ging het altijd maar sneller. En Limburg is nog sneller dan de rest van Vlaanderen.

Limburgers rijden vooraan in het peloton als het op zonne-energie aankomt. Sterker nog, als Limburg een land zou zijn, dan hadden we het grootste vermogen zonne-energie per inwoner ter wereld. We doen het dan ook 40 procent beter dan het Vlaamse gemiddelde. “Limburg is de enige provincie die al meer dan 10 procent van het dakpotentieel voor zonne-energie benut heeft”, rekent Annelies Gorissen, strategisch expert duurzaamheid bij POM Limburg, voor. “De Limburgers steken hierdoor kop en schouders boven het Vlaamse maaiveld uit. Vlaanderen telde eind oktober 2023 volgens de cijfers van het Vlaams Energie- en Klimaatagentschap (VEKA) bijna 900.000 installaties van zonne-energie, en daarvan staat bijna 15 procent in Limburg. Omgerekend hebben per duizend inwoners meer dan 150 Limburgers dus zonnepanelen op hun dak, tegenover 130 Vlamingen.”

Hoe het begon in Washington DC
Washington DC, 1979. Geteisterd door de opeenvolgende oliecrisissen van zijn decennium omarmt het Witte Huis van de 39ste president van de Verenigde Staten, James Earl ‘Jimmy’ Carter, het gebruik van zonne-energie door de opstart van het Solar Energy Research Institute. Om te laten zien dat het hem menens is, laat president Carter 32 zonnepanelen op het dak van het Witte Huis plaatsen. ‘Je kan geen embargo plaatsen op de zon’, zegt hij gevat en duidt op het belang van zonne-energie als de nieuwe oplossing. Ook al zal zijn opvolger, de Republikeinse Ronald Reagan, die zonnepanelen er in 1986 demonstratief afhalen om de wereld te laten zien dat Republikeinen niets hebben met hernieuwbare energie. Het zaadje was geplant en zou in België vooral in Limburg tot een volledig ecosysteem doorgroeien.

De visie van de Elektronische Baron
Want ergens in die fossiele, kapitalistische jaren 80 heeft de Leuvense hoogleraar Elektronica, baron Roger Van Overstraeten, een zeer helder en voor Vlaanderen vooruitstrevend idee. Onder meer Jimmy Carter inspireerde Van Overstraeten, die in Silicon Valley gestudeerd had, om ook Vlaanderen op de wereldkaart te zetten voor halfgeleideronderzoek en zonne-energie. Van Overstraeten startte in Heverlee een onderzoeksteam op, het Interuniversitair Micro-Electronica Centrum, later beter bekend als kortweg imec.

‘Als Limburg een land was, dan hadden we het grootste vermogen zonne-energie per inwoner ter wereld.’

EnergyVille en het Limburgs ecosysteem
In 2011 verhuisden de onderzoekers van zonne-energie binnen imec naar het Genkse EnergyVille, de samenwerking met KU Leuven, VITO en UHasselt. Anno 2024 is er in Genk een team van een zeventigtal onderzoekers aan de slag met onderzoek naar zonne-energie en kan je langzaam maar zeker spreken van een heus ecosysteem. Denk maar aan het Lommelse Kristal Solar Park, lange tijd het grootste zonnepark van de Benelux, vergelijkbaar met een oppervlakte van tweehonderd voetbalvelden waar 303.000 zonnepanelen opstaan. De opgewekte energie komt overeen met het jaarlijkse verbruik van 25.000 gezinnen. Of de zonneparken van Terhills in Maasmechelen, één zonnepark op het land en één op het water, die samen jaarlijks 3.000 MWh aan groene stroom produceren. Maar ook de Limburgse bedrijven rond zonne-energie zijn vooruitstrevend, zoals Futech in Tessenderlo van de ondernemer Ismaël Ben-Al-Lal, waar je zelfs zonnepanelen kan huren of tweedehands kopen.

Laaghangend fruit
Dat Limburg zo goed scoort is heel opvallend: bijna 40 procent meer dan het Vlaamse gemiddelde wat betreft geïnstalleerd vermogen zonne-energie per inwoner. “Hoe dat komt? Wel, daar zijn twee belangrijke redenen voor”, legt Erwin De bruyn, directeur Energiehuis Limburg, met voorsprong het grootste van de negentien Vlaamse Energiehuizen, uit. “Om te beginnen zijn bijna 75 procent van de Limburgse huishoudens ook eigenaar van hun huis, zo’n 5 procent meer dan het gemiddelde in Vlaanderen. Weinig huurders dus, wat maakt dat iemand sneller beslist om tot de aanschaf van zonnepanelen over te gaan. En de Limburgers beschikken ook, meer dan elders in Vlaanderen, over een eigen dak, reken op zo’n 73 procent grondgebonden woningen, 6 procent meer dan het gemiddelde in Vlaanderen. Ook weer in tegenstelling tot de vele appartementsbewoners die daar niet over beschikken. Met andere woorden: in Limburg hing veel ‘laaghangend fruit’ wanneer het op zonnepanelen aankwam. Reken daar de inspanningen van de Limburgse overheidsinstanties nog bij die haar inwoners aanzetten om die zonnepanelen op hun dak te plaatsen. En je hebt meteen een verklaring waarom we het hier in Limburg zo goed doen.”

‘Limburg heeft weinig huurders, wat maakt dat iemand sneller beslist om zonnepanelen aan te schaffen.’

Erwin De bruyn, directeur Energiehuis Limburg

Het aha-moment van H.Essers
Niet enkel de Limburgse gezinnen, ook de grote jongens van de Limburgse ondernemerswereld zijn mee. “Ergens in 2008 kregen we enkele Excel-handige jongens over de vloer, die de daken van onze Antwerpse magazijnen wilden huren om er zonnepanelen op te plaatsen. Nu moet je weten dat we in Antwerpen over een dakoppervlakte van 80.000 m2 beschikken”, steekt Gert Bervoets, CEO van H.Essers, de Limburgse internationale logistieke dienstverlener, van wal. “Ze wilden ons 1 tot 2 euro per vierkante meter geven. Ik stapte naar de toenmalige CEO en vertelde hem dat we dat beter zelf konden doen. De eerste stap richting duurzaamheid was gezet.” Na dit aha-moment kwam er rond 2016 een definitievere duw in duurzame richting. “We kregen bezoek van BNP Paribas Fortis. Die wezen ons op het feit dat we wat moesten doen aan onze duurzame KPI’s. Want wie daaraan verzaakt, zal in de toekomst niet meer gefinancierd worden. Geen onbelangrijk argument. Net zoals de Limburgers veelal zelf over hun dakpotentieel beschikken en er eigenaar van zijn, zijn wij dat ook. En dus legden we zonnepanelen op onze opslagplaatsen en warehouses, in Vlaanderen goed voor een besparing van 10.000 ton CO2-uitstoot. In Vlaanderen alleen al gaat dat over een oppervlakte van 850.000 m2. Voorheen draaiden die opslagplaatsen op gas en stookolie, vandaag op elektriciteit die van onze zonnepanelen komt.”

‘We legden zonnepanelen op onze opslagplaatsen en warehouses, in Vlaanderen goed voor een besparing van 10 000 ton CO₂.’

Loeiharde omschakeling
“Maar we waren hierbij nog niet aan onze corebusiness aanbeland”, gaat Bervoets verder. “Want wij beschikken alles samengeteld over 1.500 heavy trucks die, door verbranding van benzine en diesel, samen zo’n 95.000 ton CO2 uitstoten. Van die fossiele energiebronnen moeten we zien af te geraken. We hebben de mogelijkheid van waterstof bekeken, maar daar zien we zeker op korte termijn niet direct de doorbraak voor ons transport. We zijn wel overtuigd geraakt van de exponentiële vooruitgang die elektrificatie maakt. En België zal in tegenstelling tot Nederland wel degelijk klaar zijn voor die gigantische stap naar elektrische mobiliteit. Want wanneer wij met die 1.500 trekkers op het elektriciteitsnet gaan, is het niet de bedoeling dat in half België het licht uitgaat. Het elektriciteitsnet moet het aankunnen. En dat zal in ons land het geval zijn na de extra investeringen om dat net te verstevigen. Eens die beslissing genomen, gaat het loeihard. Want we moeten er nu ook op letten dat we onze trekkers van voldoende vermogen kunnen voorzien.”

Get niche, or get out
Ook over de landsgrenzen kijkt men nieuwsgierig naar Limburg en strijken er steeds meer vreemde vogels neer. Want waar China massaal standaardproducten produceert, vertrouwt men in de nichemarkten van zonne-energie toch eerder op de West-Europese knowhow, en dan trekt het Limburgse ecosysteem aan. Zo opende in de herfst van 2019 de Frans-Italiaanse multinational Thales Alenia Space in Hasselt een nieuwe fabriek voor de geautomatiseerde productie van fotovoltaïsche assemblages (PVA), die elektrische energie opwekken op zonnepanelen van satellieten. De fabriek heeft een jaarlijkse productiecapaciteit van 100.000 tot 200.000 fotovoltaïsche assemblages. “Onze panelen zijn heel anders dan degene die je op huizen ziet”, stelt Claude Schuler, die de fabriek in Hasselt leidt, in het weekblad Trends. “In de ruimte heb je schadelijke straling van de zon en temperaturen tussen -190 en 110 graden Celsius. Zo’n paneel moet bovendien vijftien jaar lang werken zonder dat je onderhoud kunt doen.” De fabriek is in volle expansie. Het team moet groeien van 30 naar 45 mensen. De vestiging levert voorlopig alleen aan het eigen Franse-Italiaanse bedrijf. Schuler sluit echter niet uit dat ze in de toekomst ook aan externe klanten zullen leveren.

Exponentiële groei en de oorlog in Oekraïne
Want plots gaat het snel met die zonne-energie, zeer snel. Zo berekende het Federaal Planbureau (FPB) in 2004 nog dat hernieuwbare energiebronnen zouden groeien van 1,3 procent in 2000 over 3 procent in 2020 tot 3,7 procent in 2030. Vandaag zitten we echter al aan een aandeel van meer dan 13 procent aan hernieuwbare energie. Dat is er stevig naast gepland. Zoals steeds in de geschiedenis van de mens en de vaart der volkeren is er een aanleiding en een oorzaak. En die aanleiding ontkiemde in het Kremlin. “Eén van de gevolgen van de Russische oorlog met Oekraïne is dat de Europese gasprijzen gestegen zijn”, zegt de Hasseltse professor, gespecialiseerd in zonne-energie, Bart Vermang (UHasselt, imec en EnergyVille). “Veel mensen beseften plots dat zonne-energie spotgoedkoop is en hebben zonnepanelen gelegd. Dat heeft de exponentiële groei nog versneld.” En de investeringen blijven niet achter. In 2023 publiceerde het Internationaal Energieagentschap (IEA) zijn World Energy Investmentrapport met daarin opmerkelijk nieuws. In 2023 investeert de wereld per dag meer dan 1 miljard dollar in zonne-energie, voor in totaal 380 miljard. Daarmee wordt voor het eerst meer in zonne-energie dan in olieproductie (370 miljard dollar) geïnvesteerd. Zonne-energie kroont zichzelf daarmee als een ‘echte energiesupermacht’, merkt de denktank Ember op. Ze wordt stilaan ‘het grootste instrument dat we hebben voor het snel koolstofarm maken van de hele economie’. Alleen, in die snelheid schuilt meteen ook een gevaar…

China snijdt Europese adem af
China, vrijdag 19 januari 2023. Ergens in de oude stad Xi’an – ook wel bekend van het terracottaleger van de allereerste keizer van China – klikt de 57-jarige Zhong Baoshen, voorzitter van LONGI, de grootste zonnepanelenproducent ter wereld, voorzichtig, maar resoluut het dopje van zijn exclusieve designvulpen af. Met één pennentrek ondertekent hij een intentieverklaring met de lokale overheden van de provincie Shaanxi om 6,7 miljard dollar te investeren in de bouw van de grootste fabriek ter wereld voor zonnecellen. ’s Werelds grootste pv-productiebasis in het Xixian New District moet in het derde kwartaal van 2024 in gebruik genomen worden3. De productiecapaciteit zal 100 gigawattpiek voor wafers (dun plak geleidend materiaal waarop geïntegreerde schakelingen worden aangebracht, nvdr) en 50 gigawattpiek voor zonnecellen bedragen.”

Om maar te zeggen dat zonnepanelen vandaag nog maar zeer zelden lokaal geproduceerd worden. Het overgrote deel komt dus uit Azië. Volgens datzelfde International Energy Agency had China in 2022 meer dan 80 procent van de productieketen van zonnepanelen in handen. Dat is niet altijd zo geweest. Voor 2010 speelde Europa een belangrijke rol in de productie van zonnepanelen. In 2006 was de Europese productie nog dubbel zo groot als die van China. Maar rond die periode begon het Aziatische land massaal te investeren. Het verhoogde de productie en de prijzen gingen drastisch naar beneden. Daar konden de Europese bedrijven door een financiële crisis en dalende overheidssubsidies niet tegenop. De meeste Belgische producenten van zonnepanelen gingen in de jaren na 2010 failliet. Vandaag zijn er heel wat installateurs van zonnepanelen in ons land, maar de productie gebeurt grotendeels in Azië. Die situatie begint te veranderen. De Europese Unie ondersteunde eind vorig jaar de oprichting van de European Solar Photovoltaic Industry Alliance, die als doel heeft tegen 2025 in Europa voor 25 gigawatt aan energieproductie te hebben. Nu is dat nog 4,5 gigawatt.

‘Eigen productie is belangrijk. Als de Chinese president Xi Jinping morgen niets meer exporteert, dan zijn we gezien.’

Professor Bart Vermang, UHasselt en EnergyVille

Een versterkte Green Deal maar België draalt
“Kijk, China bezit alles wat ze nodig hebben om de transitie naar zonne-energie te doen slagen”, gaat professor Vermang verder. “Stel dat de Chinese President Xi Jinping morgen de grenzen sluit en niets meer exporteert. Tja, dan zijn we gezien, hè. Dan heb je geen eigen productie meer. Dus die eigen productie is belangrijk. Gelukkig zijn er in Nederland, Frankrijk en Duitsland weer initiatieven aan het opstarten om de lokale productie van zonnepanelen te bewerkstelligen. Alleen in België wordt er door het beleid niet erg aan getrokken. Een gemiste kans, want sinds de inval van Poetin werd de Green Deal versterkt. Hierdoor ligt er eigenlijk vrij veel geld klaar vanuit Europa dat kan gebruikt worden om de productie weer op te starten. Binnen België gebruiken we dat nog niet. Europa zegt dat het wel wil sponsoren, maar dan is het eerst aan de regeringen van dit land om er een beetje geld in te steken en aan de bedrijven om er geld naast te leggen. Net daarom is het zo interessant dat dat Limburgs ecosysteem aan het ontwikkelen is.”

Limburgse vlaai en stabiliteit
“Ik wil de Limburgers oproepen om het goede werk verder te zetten”, zegt Erwin De bruyn van Energiehuis Limburg. “Ondanks dat er door de discussie over de terugdraaiende teller opnieuw wat twijfel is ontstaan, pleit ik er bij elke Limburger voor om na een goede dakisolatie over te gaan tot de aanschaf van zonnepanelen. Want ook in het prille begin van de zonnepanelen was er argwaan, vaak door onwetendheid. Zo zouden de omvormers het snel laten afweten, waardoor je ze om de vijf jaar moest vervangen. Ook zouden de zonnepanelen met de eerste voorjaarsstorm door het dorp vliegen en zou het rendement fors gaan dalen. Dat is allemaal niet uitgekomen. Integendeel blijkt het vandaag om een stabiele installatie te gaan met blijvend rendement. Meer nog, in tegenstelling tot vijftien jaar geleden is het rendement per oppervlakte vandaag meer dan verdubbeld. De prijs van een installatie is stevig gedaald, waardoor ook kleinere dakoppervlaktes rendabel worden. Wanneer straks iedereen op elektrische mobiliteit overschakelt, kan je die opladen met de elektriciteit van jouw zonnepanelen. En ook het energiedelen komt op. Je kan in de toekomst jouw overtollige energie delen met vrienden, kinderen of ouders. In ruil voor een lekker stuk Limburgse vlaai op zondag bijvoorbeeld. Is dat geen optimaal toekomstbeeld? (lacht)”

Wat brengt de toekomst van zonne-energie?

Professor Bart Vermang kijkt in zijn glazen bol: “Ik denk in de eerste plaats aan de agri-pv. Dat betekent dat je zonne-energie boven landbouwgrond legt op een manier dat je daaronder nog altijd iets kan telen. Op die manier krijgt de boer niet alleen goedkope energie die hij kan gebruiken om te verwarmen, om te belichten, om te bewateren. Maar ook ter bescherming van de gewassen. Tegenwoordig hebben we regelmatig forse hagelbuien. Een boosdoener voor kersen, peren en appels. Wanneer je de zonnepanelen daarboven plaatst, dan zijn ze ineens beschermd. Dat gebeurt vandaag al. Nu hangen er typische doeken boven, maar die doeken kunnen gewoon flexibele zonnepaneeltjes worden die erboven hangen. Meteen geïntegreerd. En ook de dieren varen er wel mee. Schapen krijgen meer schaduw onder de zonnepanelen, kunnen er gaan rusten. Vandaag zetten we hier heel hard op in, en vooral voor Limburg met zijn vele landbouwgronden is dit een heel interessante piste.”

Hoogbouw en zonne-energie
Ook ondernemer Ben-Al-Lal van Futech schetst in het weekblad Knack een opwindend toekomstbeeld. “Hoogbouw en zonne-energie zijn geen goed huwelijk, wegens veel verbruik onder een kleine dakoppervlakte. Maar wat als we die torengebouwen verticaal met zonnepanelen bekleden? Zo’n wand van 20 meter of hoger in de stad, dat is ideaal om de ochtend- of avondzon mee te pikken. Fotovoltaïsche integratie moet bij nieuwbouw vanzelfsprekend worden, want in de toekomst zal zonne-energie niet alleen met panelen op het dak worden opgewekt. Bouwmaterialen zoals ramen of wandbekleding zullen met pv-cellen worden uitgerust, zodat de hele constructie een bron van groene stroom wordt. Dat is geen toekomstmuziek, de eerste toepassingen zijn al op de markt.”

Offshore zonnepanelen en mosselen
“Of wat dacht je van floating-pv”, gaat professor Vermang verder. “In Lommel hebben we al zonnepanelen op het water geïnstalleerd. Door het koelend effect van het water op de panelen en de verhogende reflectie wordt er meer stroom gegenereerd. Daarbij zorgen de zonnepanelen ervoor dat het water in de zomer minder verdampt, dat je minder water verliest. Wat met de opwarming van de aarde ook wel een probleem is. Of neem nu de havens. Die zijn op dit moment al heel hard bezig met de toekomst en weten dat ze elektriciteit en waterstof nodig hebben. Ze kijken vandaag heel hard naar offshore wind. Maar we hebben ook projecten waarbij je offshore-zonnepanelen installeert op het water, waarbij de gezondheid van het water en het onderwaterleven blijft behouden. De onderwaterstructuur integreert in de omgeving en biedt een onderlaag waaraan onder meer grote massa’s mosselen zich kunnen hechten.”